این‌که الگوی مصرف مردم ایران در بخش‌های مختلف، الگویی غیربهینه و سرشار از ناکارآمدی است، تقریبا مورد وفاق همه ما قرار دارد و کسی در این مساله تردید به خود راه نمی‌دهد؛ اما این‌که چنین الگوی غیربهینه را چگونه می‌توان اصلاح کرد و اصولا الگوی مطلوب چیست، محل اختلاف نظر فراوان است. در این میان، آنچه از رسانه‌ها و مطبوعات برمی‌آید ارائه الگوها و راهکارهای صحیح و اصولی مصرف در بخش‌های مختلف است که می‌تواند در برخی حوزه‌ها راهگشا باشد. مقاله حاضر نیز در همین راستا به ارائه برخی راهکارها در زمینه اصلاح الگوی مصرف می‌پردازد.
صرفه‌جویی در لغت به معنی اندازه نگه داشتن در خرج یا منابع است که در مقابل آن اسراف به معنی از حد میانه خارج شدن و تبذیر به معنی بیهوده خرج کردن است.
در حقیقت صرفه‌جویی مسیر قرار داشتن در حد تعادل و نیاز و استفاده بجا را از منابع دنبال می‌کند، اگرچه ممکن است استنباط عدم استفاده از منابع در ذهن متبادر شود.
نیازهای نامحدود جامعه بشری و توجه به منابع محدود موجود، مدیران را مکلف به ارائه تدبیر و برنامه‌ای برای استفاده بهینه از منابع می‌کند. روی آوردن مدیران جوامع امروزی به علم ژنتیک و حضور در عرصه نانوتکنولوژی، شاید پاسخی به نیازهای فراوان جوامع است که در قالب زمان و مکان و منابع جغرافیایی آن مجموعه دست یافتنی نیست. بهره‌گیری از خواص مناسب‌تر و تجمیع آن در یک محصول به منظور بالا بردن کیفیت، حجم بیشتر، رشد سریع‌تر و آفت‌پذیری کمتر در علم ژنتیک بخشی از اقدامی است در حفظ و استفاده مناسب‌تر منابع که نظر بسیاری از مدیران امروزی را به خود جلب کرده است. اگر وظیفه‌گردانندگان امور، دسترسی به کیفیت و کمیت بیشتر برای پاسخگویی به نیاز است، وظیفه مصرف‌کنندگان نیز سعی در مصرف بجا و اجتناب از هدر دادن منابع است. این رابطه دوطرفه، نیاز به مکانیسمی (ساز و کاری) دارد که به طور ساختاری جامعه را در مسیر تعادل هدایت کند. برای نیل به این اهداف باید مشکلات و موانع موجود آسیب‌شناسی شود تا بتوان راه‌حل‌های مناسبی برای رفع آنها ارائه کرد.
امروزه در کشور ما نبود این ارتباط و چرخه مناسب، منابع فراوانی را با سرعت به هدر می‌دهد. یکی از دلایل رشد کشورهای جهان پیشرفته، برنامه‌ریزی صحیح برای حفظ منابع و برقراری ارتباط مناسب میان منابع موجود و شیوه مصرف است که در فرهنگ جامعه‌شان نهادینه شده و ما در ایران اسلامی باید این مهم را بدقت مورد ملاحظه قرار دهیم.
توجه به برنامه‌های اساسی و بلندمدت در جامعه امروز ایران چقدر لازم به عنوان اولویت چگونه خودنمایی می‌کند؟ آیا وجود ذخایر ارزی فراوان امروز کشور از یک طرف و خیل عظیم نیروی مستعد بیکار و وجود نرخ بیکاری بالا در جامعه از طرف دیگر، همچنین هدر رفتن منابع فراوان آبی رودخانه‌ای در جنوب و غرب کشور، منابع آبی سطح‌الارضی در فصول ابتدایی سال و زمستان و عدم تلاش در حفظ آن، مواجه بودن کشور با کمبود آب در بخش مصرف انسانی و کشاورزی کمترین بهره از خطوط راه‌‌آهن شهری در شهرهای بزرگ و اتلاف میلیاردها ساعت وقت ارزشمند شهروندان در طول روز و ... چگونه قابل تجمع است و مدیران امروز جامعه چه پاسخی برای آن دارند؟
موضوعات ذیل بخشی از موضوعات اساسی از بین نیازهای جامعه ایران است که می‌تواند مدیران جامعه را در جهت تدبیر آن کمک کند.
? تدبیر وقت جامعه
ساعت‌ها عمرها را به غارت می‌برند و آنها را فانی می‌گردانند. در عین حال که زیباترین واژه‌ها و اصطلاحات را در فرهنگ غنی خود داریم و وقت را طلا می‌نامیم، ولی بیشترین اتلاف زمان را در زندگی روزانه مردم کشورمان شاهد هستیم.
مدیریت، این امر مهم با برنامه‌ریزی و آموزش دولت میسر است. باید شیوه‌های صحیح استفاده از زمان در فرهنگ جامعه و زندگی مردم جایگزین شیوه‌های غلط شود و بخش مهم‌تر که مورد فوق را در درازمدت تامین خواهد کرد، ایجاد زمینه‌های لازم توسط دولت برای قرار دادن مصرف وقت مردم در جهت صحیح و استفاده بهینه است.
مصرف روزانه چندین ساعت از بهترین زمان‌های مردم در شهرهای بزرگ مثل تهران و شهرهای بزرگ دیگر کشور، در حقیقت سرمایه عظیم کشور را به هدر می‌دهد. این آفت با سرعت سرسام‌‌آوری در حال پیشرفت بوده با حضور خودروهای بیشتر در خیابان‌ها و افزایش جمعیت به دلیل مهاجرت‌ها به سوی شهرهای بزرگ رو به گسترش است. گسترش خطوط قطارهای زیرزمینی با سرعت افزون می‌تواند قدرت ظهور وسایل نقلیه عمومی شهری و اطمینان عمومی جامعه بر تکیه بر وسایل خدمات شهری برای جابه‌جایی را افزایش دهد.
وجود فیلم‌‌ها و کتابخانه‌هایی با تنوع موضوع برای آموزش و ارتقای فرهنگ عمومی در وسایل نقلیه عمومی و محل‌های انتظار آن، وقت اتلافی را به وقت مفید تبدیل می‌کند که نیاز است در برنامه شهری مورد عنایت قرار گیرد.
وقت مردم در ترمینال‌های عمومی، ایستگاه‌های قطار و هواپیما با وسایل جذاب ورزشی، کلاس‌های الکترونیکی کوتاه مدت و مفید، فیلم و کتابخانه‌ها می‌تواند مفید مصرف شود.
در روستاها پس از فصول کاشت و برداشت بقیه اوقات در صرف زمان غیرمفید است که هدایت منطقی آن به سوی کتابخانه‌های سیار (با ماشین) و پخش فیلم‌های آموزشی و آموزش مهارت‌های زندگی در محیطی متناسب با محل زندگی با برنامه‌ریزی صحیح، علاوه بر مدیریت مناسب زمان، سطح دانش و تخصص حرفه‌ای روستاها را نیز بالا می‌برد و منجر به افزایش بازدهی اقتصادی خواهد شد.
گذران زمان بدون برنامه در قشری از مردم یا در بخش قابل توجه از مردم در زمان تعطیلات تابستان موجود است که نیاز است با جاذبه‌های متنوع این اوقات به نحو شایسته‌ای مدیریت شود.
گسترش کلاس‌های آموزش فنی و حرفه‌ای برای ایجاد اشتغال و کاهش بیکاران و زمان بیکاری جامعه جهت تربیت متخصص و ایجاد توان ورود به عرصه‌های نیاز.
? آب: بسیاری از صاحبنظران بحران‌های اجتماعی آتی را مرتبط با آب می‌دانند. کشور ما همواره در گذشته بخصوص در سال‌های جاری با افزایش جمعیت از کمبود آب رنج برده است. آمار گویای این مطلب است که در کشور، استفاده ناصحیح آب در زندگی شهری و در بخش کشاورزی همچنین عدم بازیافت آن باعث به وجود آمدن بخشی از نارسایی‌ها بوده و تدبیر 3 مورد یاد شده، مقدار قابل ملاحظه‌ای کشور را از کم‌آبی نجات خواهد داد.
مصرف سرانه آب (لیتر در روز) در شیراز 155 لیتر، در قم 166 لیتر، در خوزستان 234 لیتر بوده در حالی‌که در ظهرون عربستان 87 لیتر، در مکزیک 100 لیتر و در مالزی 90 لیتر است.
در بخش آب کشاورزی مصرف جهانی صیفی‌جات 7000 تا 10500، چغندر قند 5500 تا 7500 و ذرت 5000 تا 8000 متر مکعب در هکتار است حال آن‌که در کشور ما صیفی‌جات 17900، چغندر قند 10000 تا 14000 و ذرت 10000 تا 12000 متر مکعب در هکتار است.
? در بخش نظارت دولت
الف ) جمع‌آوری و هدایت و حفظ آب‌های سطح الارضی
ب ) کشور ما علاوه بر کم‌آبی به صورت دوره‌ای نیز از کم‌آبی مضاعف و در بعضی از مناطق بی‌آبی رنج می‌برد، ولی منابع آبی از دامنه زاگرس، البرز و ... در ماه‌هایی از سال جاری است، همچنین چشمه‌سارها یا آب‌روهای فصلی در اقصا نقاط ایران پهناور موجود است که آب کلا به هدر می‌رود که باید در برنامه‌ریزی صحیح جمع‌آوری و حفظ شود.
ج ) انتقال آب از سرچشمه یا محل استحصال تا محل مصرف عمدتا در روستاها به جوی‌های معمولی که بشدت قابلیت جذب زمین شدن و تبخیر دارد صورت می‌گیرد که با بسترسازی و انتقال صحیح و جلوگیری از پرت بین راهی در روستاها با آموزش و تصدیگری دولت می‌توان موجودی آب را گاهی چند برابر کرد. این انتقال ممکن است از فاصله زیادی صورت گیرد.
باید شیوه‌های صحیح استفاده از زمان در فرهنگ جامعه و زندگی مردم جایگزین شیوه‌های غلط شودد - مصرف آب کشاورزی با روش سنتی برای ایران اسلامی امری ناپسند و نامطلوب است. این امر مهم باید با سرعت با آبیاری تحت فشار جایگزین شود. این اقدام شایسته است بصورت اجباری و تشویق امکانات در برنامه آبیاری مزارع و باغ‌های موجود در روستاها گذاشته شود. امروز مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی عمق چاه‌های عمیق را بشدت افزایش داده که این سرمایه همیشگی و ملی را در خطر نابودی کامل قرار داده است.
ه ) رودخانه‌های عظیمی از کشور به دریاهای حواشی کشور سرازیر می‌شود، همچنین آب‌های جاری رودخانه‌های کشور در مناطق مرزی به کشورهای همسایه سرازیر می‌شود روند منطقی سدسازی در کشور قدمی شایسته بوده و در سال‌های گذشته نزدیک صورت گرفته و نیاز است تا حد امکان طراحی ممانعت از ورود آب به دریا و بهره‌گیری در مسیر و انتقال به دیگر مناطق از سرچشمه در دستور کار قرار گیرد. برای مثال رودخانه اروند رود سالانه میلیاردها تن خاک و آب ایران را به حوزه آبی خلیج فارس وارد می‌سازد.
? در بخش تغییر در فرهنگ عمومی
با عنایت به تعالیم عالیه شرع مقدس دین مبین اسلام، متاسفانه به علت ارزان بودن، استفاده بی‌رویه آب در زندگی روزانه به صورت عادت درآمده است.
الف ) با توجه به دستورات شرع مقدس که اسراف را نهی کرده، لازم است با تلاش وعاظ و علمای دینی، شیوه عملی وضو و غسل بامصرف در حد اعتدال آب در کشور آموزش داده شود.
ب ) عمده مردم در حمام گرفتن بیش از دو سوم آب مصرفی را هدر می‌دهند. لازم است در سیستم شهرداری‌ها پایان کار به ساختمان‌هایی داده شود که دوش حمام آن مجهز به چشم الکترونیکی با مدل‌‌های طراحی مناسب باشد و گرم‌کننده‌‌های حمام‌ها به گونه‌ای باشد که مردم در فصل سرد با آب گرم حمام را گرم نکنند.
ج ) لازم است آب‌های مصرفی شستشوی ماشین، لوازم خانه، فرش، باغچه و حیاط و... در سطح مجتمع‌های شهری بزرگ با بهره‌برداری از برگردان آب همان مجتمع و فیلتر کردن آب الزاما طراحی و اجرا شود.
د ) بهره‌گیری از پساب و فاضلاب تمام شهرها برای عرصه کشاورزی آن شهر می‌تواند رونق بی‌مانندی در عرصه کشاورزی ایجاد و این سرمایه عظیم را مدیریت کند. این مهم باید توسط شهرداری‌ها با اولویت صورت گیرد.
موارد فوق با وجود نیروی جویای کار و ذخیره اقتصادی و ایجاد بهره اقتصادی به عنوان موضوعی ارزشمند می‌تواند مورد توجه دولت قرار گیرد.
? مصارف انرژی
سوخت مصرف سالانه انرژی در ایران معادل 155 میلیون تن (420 میلیون لیتر) در روز است. مطالعات شرکت بریتیش پترولیوم مصرف انرژی در ایران را بسیار بیشتر از کشورهایی می‌داند که از نظر توسعه یافتگی در سطح بالاتری نسبت به ایران قرار دارد. این گزارش، مصرف ایران را در مرتبه سیزدهمین کشور جهان می‌شمارد. صاحبنظران مصرف بالای سوخت خودرو را به علت عدم بهره‌گیری از خدمات عمومی و ارزانی سوخت را از علل این موضوع می‌دانند. میزان سرانه سوخت خودروهای آلمانی 2 الی2/5 لیتر است و در ایران 10 الی 11 لیتر است، در حالی‌که بیش از نیمی از بنزین کشور وارداتی است.
مصرف بی‌روبه به علت ارزانی و عادت به مصرف غیر صحیح، باعث اتلاف انرژی کشور و طی رویه‌ای غیردینی در فرهنگ عمومی شده، به‌گونه‌ای که ممکن است منازل مردم که با صرف سوخت بیش از حد گرم شود، برای تعادل حرارت منزل پنجره‌ها نیز باز شده و سرمایه ملی به هدر برود. در این جهت باید دولت کنترل لازم را معمول دارد و اتلاف گرمایی در ساختمان‌ها با نظارت‌های فنی به حداقل برسد و فرم‌ها و استانداردهای وسایل گرمایی و سرمایی و نوع پنجره‌ها، در‌ها، منافذ باید با نظارت فنی تابع استاندارد قرار گیرد.
- برق مصرفی توسط آموزش رسانه‌ای نیاز است تحت کنترل‌های غیرانسانی هوشمند قرار گیرد و با زمان محدود کنترل گردد.
- مصرف برق مصرفی خیابان‌ها با کنترل‌های فتوسل هوشمند باید به صورت مضاعف تحت کنترل واقع شود. عمدتا در مناطق وسیعی از یک شهر به سبب خرابی حساسه موجود، انرژی با اندازه زیاد و به مدت زیاد تا زمان تعمیر به هدر می‌رود.
- تبدیل انرژی در کارخانه‌های قدیمی و مناطق تجاری باید تحت کنترل درآید تا انرژی ارزان بی‌جهت مصرف نشود. به علت ارزانی گاز، مغازه‌های تجاری در زمستان ضمن روشن کردن گاز، در مغازه را باز نگه می‌دارند و از لامپ‌های پرنور بی‌سبب در روز استفاده می‌کنند. |
| |
| دکتر محمدحسین دادرس |
منبع:
http://vista.ir/doc/369827/اقتصاد-و-بازرگانی-نیرو-و-انرژی-آب-الگوی-مصرف-در-وقت،-آب-و-برق
موضوع مطلب : 
